Białoruska sinusoida. 20 lat stosunków dyplomatycznych - Gazeta.pl

W piątek mija 20 lat od nawiązania stosunków dyplomatycznych między Polską a niepodległą Białorusią. Rocznicę przyćmiło wyproszenie z Białorusi ambasadora RP, co jest sygnałem największego napięcia w stosunkach między oboma krajami od końca 2010 roku.

Okresy napięć występowały jednak w ciągu ostatnich 20 lat niejednokrotnie. Związane były m.in. z rozbieżnościami wyborów geopolitycznych obu krajów, krytyczną oceną przez Polskę systemu władzy na Białorusi oraz kwestią Związku Polaków na Białorusi.



Polska uznała niepodległość Białorusi 27 grudnia 1991 r. 2 marca 1992 r. formalnie nawiązano stosunki dyplomatyczne. Ich podstawą stał się podpisany 23 czerwca traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. W latach 1992-93 podpisano ponad 20 umów dwustronnych. W tym okresie na stosunki między oboma krajami wpływał udział Białorusi w procesach integracyjnych z Rosją, który budził nieufność ze strony Polski. Białoruś zaś negatywnie oceniała rozszerzenie NATO na wschód. Zarazem oba kraje uznawały suwerenność podejmowanych w sąsiedzkich stolicach decyzji.



Od drugiej połowy lat 90., gdy nasilała się krytyka polityki wewnętrznej prezydenta Alaksandra Łukaszenki (wygrał on wybory w 1994 r., jego kolejne reelekcje były uznawane za niedemokratyczne), stanowisko, jakie zajmowała Polska w tej sprawie, wpływało na stosunki dyplomatyczne. Kiedy w 1999 r. Sejm uchwalił posłanie do narodu białoruskiego, ze słowami wsparcia dla rozwiązanego przez Łukaszenkę parlamentu XIII kadencji, MSZ w Mińsku oceniło, że jest to nieprzyjazny krok, a Polska podważa równoprawny charakter stosunków między państwami.



Już od końca lat 90. dochodziło do odwoływania i wzajemnego wypraszania dyplomatów. Przełom lat 1998-99 to siedmiomiesięczna nieobecność na Białorusi ambasadora RP w związku ze skandalem wokół osiedla dyplomatycznego Drozdy. Białoruś wyrzuciła wówczas ambasadorów UE i państw stowarzyszonych z ich rezydencji. Ambasadora RP wezwano na konsultacje do kraju. Polska w tych latach dwukrotnie nie przyłączyła się do sankcji UE wobec władz Białorusi: gdy po skandalu wokół Drozdów UE wprowadziła zakaz wjazdu dla 30 białoruskich prominentów, a potem gdy w 2002 r. zakazała wjazdu m.in. Łukaszence (restrykcje cofnięto w kwietniu 2004 r.).



W 2004 r. ówczesny ambasador Polski Tadeusz Pawlak oceniał stosunki z Białorusią jako nie najgorsze. Rok później wybuchł konflikt wokół Związku Polaków na Białorusi (ZPB). Władze białoruskie w marcu 2005 r. unieważniły zjazd ZPB i wybór nowych władz związku z Andżeliką Borys na czele. Zaleciły przeprowadzenie nowego zjazdu; Polska nie uznała władz na nim wyłonionych. Odwołała ambasadora na konsultacje; między kwietniem 2004 r. a lipcem 2005 r. Białoruś i Polska wydaliły wzajemnie łącznie ośmiu dyplomatów.



Kiedy kolejne wybory prezydenckie na Białorusi, 19 marca 2006 r., zostały uznane za niedemokratyczne i doszło do represji wobec protestującej opozycji, UE objęła zakazem wjazdu 31 przedstawicieli białoruskiego reżimu. Polska niezależnie od Unii objęła restrykcjami wizowymi około stu obywateli Białorusi. Stosunki zaostrzyły się gwałtownie, gdy w Mińsku został skazany na areszt za udział w protestach powyborczych były ambasador RP Mariusz Maszkiewicz. Na konsultacje do Mińska został odwołany ambasador Białorusi w Polsce Paweł Łatuszka. Polska wówczas dopiero przygotowywała swojego ambasadora do wysłania do Mińska. Faktycznie oznaczało to obniżenie stosunków dyplomatycznych, bo obiema placówkami kierowali zastępcy ambasadorów.



Tymczasem od wejścia Polski do UE w 2004 r. jej granica z Białorusią stała się zewnętrzną granicą UE. Polska zaczęła uczestniczyć w polityce całej Unii wobec Białorusi, a także ją współtworzyć. Wynikiem jej zabiegów było stworzenie zainaugurowanego w 2009 r. Partnerstwa Wschodniego - programu współpracy UE z byłymi republikami ZSRR. Białoruś została włączona do tego programu w związku z ociepleniem stosunków między Unią a Mińskiem od 2008 roku. Zaangażowała się w projekty dotyczące gospodarki i infrastruktury.



Pod koniec 2010 r., po kolejnych wyborach prezydenckich na Białorusi, stosunki na linii Mińsk-Warszawa znów się pogorszyły. Polska angażuje się w zaostrzanie unijnych sankcji wobec władz w Mińsku, przyjętych w reakcji na stłumienie na Białorusi protestów przeciw trzeciej reelekcji Łukaszenki i na nową falę represji wobec opozycji. Delegacja Białorusi wycofała się ze szczytu Partnerstwa Wschodniego we wrześniu 2011 r. w Warszawie, co odebrano jako reakcję na polską krytykę działań władz białoruskich.



Odnowił się konflikt wokół ZPB - przed białoruskim sądem staje Andrzej Poczobut z uznawanych przez Polskę władz związku. W mediach białoruskich powtarzają się nieprzychylne Polsce publikacje. Mińsk nie podejmuje ostatecznych kroków ws. umowy o małym ruchu granicznym z Polską, które owocowałyby jego wejściem w życie - skorzystaliby z tego mieszkańcy przygraniczengo pasa województwa podlaskiego oraz obwodów grodzieńskiego oraz brzeskiego. Dochodzi do kolejnych - zdarzających się już w poprzednich latach - przypadków niewpuszczania na Białoruś polskich polityków i działaczy. Powracającym elementem w relacjach polsko-białoruskich są zarzuty podnoszone przez Mińsk o aktywności polskich służb specjalnych na terenie Białorusi. W 1998 r. szef KGB oskarżył Polskę o rozszerzanie operacji szpiegowskich, Łukaszenka w 1999 roku zarzucił Polsce, że szpieguje Białoruś, a w 2011 roku oświadczył, że służby specjalne Polski i Niemiec inspirowały przewrót na Białorusi.



Na kolejne rozszerzenie sankcji wizowych UE wobec przedstawicieli władz w Mińsku Białoruś odpowiada 28 lutego br. zwróceniem się do ambasadorów UE i Polski w Mińsku, by opuścili ten kraj i udali się na konsultacje.

Źródło: Gazeta Wyborcza Białystok